TS. Trần Tấn Vịnh
Cồng chiêng là một trong những loại tài sản quí giá nhất của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên. Nó được đồng bào mua sắm, tích luỹ và xem như là một dấu hiệu thể hiện sự giàu có của gia chủ. Mỗi lần lễ hội, đồng bào thường thực hiện nghi lễ cúng thần chiêng trước khi mang ra sử dụng trong sinh hoạt, vui chơi hay phục vụ đời sống tâm linh.
Xưa kia, chiêng Lào (còn gọi là chiêng Lao), chiêng Campuchia (còn gọi là chiêng Cur) không thiếu, nhưng đồng bào sống trên dọc dải Trường Sơn và vùng Tây Nguyên vẫn tín nhiệm, ưa thích loại chiêng do chính người Kinh sản xuất ra gọi là chiêng Doanh. Những năm mùa màng bội thu, đời sống khá giả, đồng bào miền núi luôn có nhu cầu mua sắm cồng chiêng để sử dụng trong các lễ hội và làm tài sản lâu dài cho gia đình. Lý do đồng bào Tây Nguyên thích chọn lựa loại cồng chiêng của người Kinh làm ra vì những bộ chiêng đồng bào mua về có thanh âm đúng theo cảm âm của từng dân tộc.
Bên cạnh thẩm âm, người ta còn phải biết phục hồi, chỉnh sửa những chiếc chiêng cồng bị hỏng. Thoạt trông, những chiếc chiêng tưởng khó hư hỏng nhưng kỳ thực, chúng lại dễ bị “bệnh”, phai lạc tiếng, âm thanh không còn độ chuẩn xác. Khi đánh lên âm thanh không hòa hợp cả bộ, do bà con cất giữ không cẩn thận, để bụi bẩn bám vào hay di chuyển nhiều dẫn đến mặt trong và ngoài của các bộ chiêng bị cong, vênh hoặc méo mó.
Nếu không biết chỉnh sửa thì những chiếc chiêng ấy không còn giá trị, như một thứ đồng nát. Nhưng nếu được chỉnh sửa thì nó sẽ phục hồi âm sắc như lúc ban đầu. Trong mỗi buôn làng thường có một vài người biết sửa chữa chiêng, người Êđê gọi là Pô kmal ching, người Mnông gọi là Bu nuih chrai chưng. Những nghệ nhân chỉnh chiêng luôn được dân làng kính trọng, họ tin rằng những người đó được “Yàng cho âm thanh” mới làm được nghề cao quý này. Người Mnông có câu tục ngữ sau: “Chiêng không kêu ta sửa một ngày/ Cồng mất tiếng ta chỉnh một ngày/ Voi còn bướng ta tập một ngày”.
Có thể bạn cũng quan tâm
Mỗi nghệ nhân đều có bộ đồ nghề gồm nhiều vật dung thô sơ như chiếc kéo cắt sắt thép, các loại búa nhỏ nặng chỉ vài gam được làm bằng gỗ (hoặc sắt) được quấn kỹ bằng lớp dây cao su, một khúc gỗ làm bàn kê, hòn đá non lấy từ suối… Mỗi dụng cụ có tác dụng khác nhau, ví như chiếc búa được dùng để gõ, nắn lại mặt chiêng bị cong, vênh, làm cho chiếc chiêng trở lại hình dạng ban đầu. Miếng đá mỏng dẹt có chức năng dễ dàng chà sạch những chất bẩn bám dính bên trong và ngoài bề mặt chiếc chiêng, không để lại vết trầy xước, trả lại âm thanh nguyên sơ ban đầu.
Hiện nay, nghệ nhân biết diễn tấu cồng chiêng thì khá nhiều nhưng những người biết thẩm thấu, chỉnh sửa cồng chiêng thì chỉ có số ít. Họ có đôi tai nhạy bén và trái tim luôn say mê với vốn âm nhạc của dân tộc mình. Nghệ nhân thẩm âm cồng chiêng thực sự là vốn quý của tài sản nhân văn Tây Nguyên, giúp giữ gìn, duy trì Không gian văn hóa cồng chiêng – được UNESCO công nhận là kiệt tác truyền khẩu, di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Một số nghệ nhân thẩm âm đã được vinh danh, trao tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian, Nghệ nhân ưu tú.
